Labaw Donggon

              Mayaman ang Pilipinas sa mga anyong panitikan na naglalarawan ng kulturang Pilipino. Isa ang epiko sa mga anyong ito na kinakanta o binibigkas ng mga katutubo bago pa man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas. Nakikita sa epiko ang mga paniniwala, ritwal, at kaugalian ng tribo na pinagmulan, kung kaya kailangan itong panatilihin nang hindi makalimutan ang pinagmulan ng ating mga kultura.

              Ang “Labaw Donggon” ay isa sa mga kilalang epiko sa Pilipinas na mula sa tribo ng mga Sulod na nakatira sa Panay. Isa sa tatlong anak ng diwatang Launsina at pinunong Datu Paubari, si Labaw Donggon ang tinadhanang magkaisa sa tatlong kaharian. Magagawa niya ito kung mag-aasawa siya ng dilag sa bawat kaharian.

Sa pag-unlad ng teknolohiya, ang makabagong henerasyon ay mahirap nang hikayating magbasa ng mahahabang naratibo tulad ng epiko. Dahil dito, kailangang mag-isip ng ibang paraan upang patuloy na ibahagi ang mga panitikang ito. Isa sa mga epektibong paraan ay tulad ng dulang adaptasyon ng ENTABLADO ng epikong “Labaw Donggon.” Ang paglakip ng kontemporanyong musika, galaw, koreograpiya, at ang espesyal na tauhan na si Sandig ay magandang paraan upang aliwin ang mga manonood habang pinapakita pa rin ang katutubong kuwento ng epiko.

Mapapansing may mga modernong kaisipan na taglay ang dula, marahil hindi mahigpit na sinunod ng dula ang orihinal na teksto. Ngunit, kung ihahaming ang buod ng epikong Labaw Donggon sa daloy ng kuwento ng dula, magkapareho pa rin ito sa pangkalahatan. Sa dula, nakaaantig ang tagpong nagpapaalam na si Saragnayan kay Nagmalitung-Yawa. Tila ipinapakita na hindi ubod ng sama at may malasakit si Saragnayan na kadalasang kabaligtaran sa stereotype na pagtingin sa mga kalaban sa epiko. Mahal niya ng lubusan si Nagmalitung-Yawa kaya siya nakipaglaban kay Labaw Donggon para hindi mawala ang sinisinta sa kanya. Nakipaglaban lamang siya dahil si Labaw Donggon ang lumabag sa bantas na bawal asawahin ang asawa ng iba. Ngunit dahil si Labaw Donggon ang bayani sa epiko, nakuha niya si Nagmalitung-Yawa sa tulong ng kanyang mga anak na si Asu Mangga at Barunugan. Malinaw na makikita ito sa dula, marahil pinupuri lang si Labaw Donggon sa orihinal na epiko, at masama ang tingin ng mambabasa kay Saragnayan dahil siya ang kalaban.

Bagaman nag-iiba ang kaisipan ng epiko tuwing isinasalin, tulad ng nangyari sa dula, maganda pa rin ang intensiyon sa pagsasalin ng epiko sa kontemporanyong anyo. Makikita ang kulturang material ng mga Sulod na makikita sa mga kasuotan ng aktor sa dula. Makikita rin ang kulturang di-materyal tulad ng diwata at bayani at mga kababalaghan na makikitang gumaganap sa dula. Magandang ideya na gawing tagpo ng dula ang Cervini Field dahil malinaw na ipinakita ang flora at fauna ng epiko. Dahil sa mga elementong ito, mas naenganyo manood ng mga dula at tanghalan ang makabagong henerasyon kaysa sa magbasa ng mahahabang naratibo. Sa pamamaraan ng Entablado na maglakip ng kontemporanyong musika, galaw, at sayaw sa dula, mas nabubuo ang karanasan ng kontemporanyong manonood.

Ayon kay Tenorio, ang tagapayo ng ENTABLADO, “panawagan [ng epiko] na isang pangangailangan… ang pagkakaisa sa harap ng mga pagkakaiba” (Tenorio, 2013). Hindi lamang pinaaalala ng  dula ang paniniwala at kultura ng mga katutubong Sulod, kundi sinasabihan din ang makabagong henerasyon na kumilos patungo sa pagkakaisa ng bayan kahit na may kaguluhan at kaibahang hindi kailanman mawawala, tulad ng ginawa ng magiting na bayaning si Labaw Donggon.

Bang!

Tahimik ang lugar na ginagalawan mo. Kakaiba ang simoy ng hangin ng hapong iyon. Dahan-dahan kang naglalakad sa kung saan. May nakita kang tao sa malayo. Parang sinusundan ka. May dala siyang baril, kaya dali-dali kang tumago sa likod ng mga nakatambak na kahon. Narinig mo ang sandaang pagputok ng baril. Gusto kang patayin.  Napaisip ka, “may ginawa ba akong masama at nais akong patayin?”

Napansin mong may hawak kang M-16. Kinakabahan ka ngunit kailangan mong gumalaw. “Mamamatay ka kapag hindi ka umalis,” ang sabi mo sa sarili. Umalis ka sa lunggang pinagtataguan. Tumakbo ka, hinahanap ang mga kaibigan mo. Hindi ka pwedeng sumigaw, parang nanunuyo ang lalamunan mo. Maingat kang tumakbo sa susunod na matataguan.

Nakita mo ang isa mong kaibigan. Naghanda kayo sa pagsalakay. Tinangka ninyong patayin iyong mga teroristang nagnanais pumatay sa inyo. “Kanina pa akong tumatakbo at nagtatago. Gusto ring patayin ang dalawa nating kaibigan,” sabi ng kaibigan mo. “Saan na ang iba?” “Nagtatago rin. Hindi ko alam saan,” tumatakbo na kayo habang sinasabi niya ito. Tinangka ninyong barilin ang mga terorista. May napatay kayong iilan, pero alam ninyong marami pang natitira.

Napatigil kayo sa pagtakbo. Dugo… puno ng dugo ang mala-buhanging lupa. Nakita ninyo ang walang buhay na katawan ng dalawa ninyong kaibigan. Sobrang takot ka na, nanginginig na ang buong katawan mo. Ramdam mo nang ikaw na ang susunod. Hindi mo napansing nawala na ang isa mong kaibigan. Tumatakbo ka na, hinahanap ang kaibigan mo.

Hindi mo na napigilan ang pag-iyak. Nanlalabo na ang mga mata mo. Binaril mo iyong mga nakita mong kalaban. Wala ka ng paki kung saan ka tumatama. Hindi ka na makahinga, kailangan mong magpahinga. Tumago ka ulit sa pinakamalapit na lunggang nakita mo. Sa kalayuan, may nakita kang katawan. Napagtanto mo agad, patay na ang isa mong kaibigan… at ikaw ang may kasalanan.

Nananakit na ang katawan mo, parang lulukso na palabas ang puso mo. Umiiyak ka na ng sobra. Wala ka nang lakas, ngunit katutubong gawi na ipreserba mo ang iyong buhay. Nasa harap mo na ang kalaban, nakatutok na ang baril sa iyo. Nakatutok na rin ang M-16 mo sa kaniya.

Isang bala. Isang bala na lamang ang natitira. Isang pagkakataong mabuhay. Bang!                                                                

Tiningnan niya ang kaniyang katawan. Ngumiti. Hinila niya ang trigger.

“Game Over,” nakalagay sa computer screen na kanina mo pang tinitingnan.

“Putakte, patay na naman ako. Break muna, kain tayo merienda.”

Counter strike.